W tym roku mija 112 lat od odzyskania przez Litwinów wolności w wydawaniu książek w ojczystym języku. Dzisiaj należałoby się zastanowić, jak zakaz druku czcionką łacińską wpłynął na dzieje narodu i państwa litewskiego oraz na historię cywilizacji europejskiej.

Carski zakaz druku czcionką łacińską obowiązywał od roku 1864 aż do roku 1904. W celach rusyfikacji reformę druku zaplanowano już wcześniej. Wprowadzenie alfabetu rosyjskiego do prasy litewskiej zaproponował akademik rosyjski A. Hilferding, zwolennik rusyfikacji. Nie podważał on samodzielności narodu litewskiego, chciał go jednak zbliżyć z narodem rosyjskim.

Uznał więc za stosowne wprowadzić ujednolicony alfabet, który miał ułatwić Rosjanom drogę porozumienia z narodem litewskim. Realizację zakazu druku czcionką łacińską rozpoczął generał-gubernator wileński M. Murawiew.

Okólniki wydane w latach 1864-1865 przez generał-gubernatorów wileńskich Murawiewa, Kauffmana i ówczesnego ministra spraw wewnętrznych Rosji, Wałujewa, zabraniały wydawania litewskich elementarzy, a wkrótce potem litewskich książek czcionką łacińską na Litwie i w Rosji.

Jeszcze w 1864 r. M. Murawiew powołał komisję ds. wydawania druków litewskich cyrylicą. Członkami komisji byli: lektor warszawski S. Mikucki, Rosjanin J. Kreczyński oraz dwóch Litwinów – cenzor A. Petkevičius oraz znany działacz oświaty L. Ivinskis. Do potrzeb druku przystosowany alfabet rosyjski był przez Litwinów nazywany „grażdanką”.

W tym samym roku wydano pierwszą książkę litewską czcionką rosyjską. Następca M. Murawiewa generał-gubernator Kauffman powołał komisję, która stwierdziła, że prasa litewska przez ostatnie 30 lat miała charakter propagandy rewolucyjnej, a przyczynił się do tego głównie biskup M. Valančius.

Po siedmiu latach od tej decyzji zapadła kolejna: zabroniono drukowania książek litewskich czcionką gotycką. Nie można było również przywozić litewskich książek z zagranicy. Rosja dołożyła wszelkich starań aby wprowadzić wspomniane okólniki w życie. Wydano odpowiednie rozkazy władzom, armii, policji oraz pracownikom wszystkich miejscowych urzędów.

Na Litwie dokonano rusyfikacji szkolnictwa i administracji, wspierano rozwój prawosławia. Upowszechnienie cyrylicy miało doprowadzić do zerwania kontaktów z cywilizacją zachodnioeuropejską.

Podziału administracyjnego Litwy na generał-gubernie dokonano w ten sposób, że granice administracyjne nie były zgodne z granicami regionów etnograficznych. W skład każdej gubernii wchodziły ziemie zamieszkane przez Litwinów, Polaków oraz przedstawicieli innych narodowości.

Był to okres, kiedy wywożono na Syberię powstańców z 1863 r. Nastał bardzo trudny okres w dziejach narodu litewskiego. W tym czasie na Litwie zniesiono pańszczyznę, co dawało wielką szansę rozwoju oświatowo-kulturalnego chłopów, którzy stanowili trzon narodu litewskiego.

Zakaz używania czcionki łacińskiej godził w najżywotniejszą dziedzinę oświaty i kultury – piśmiennictwo. W latach, gdy inne narody europejskie intensywnie rozwijały kulturę i oświatę, nastał dla Litwy niezwykle trudny okres rusyfikacji.

Generał-gubernator Kauffman wskazał, że należy odbudować prawa religii prawosławnej i narodu rosyjskiego. Zakaz druku był traktowany również jako zamach na katolicyzm i próba narzucenia Litwinom obcej religii. Nawet biskup M. Valančius przez jakiś czas wierzył, że zacznie się prześladowanie katolików. Gazeta „Varpas” pisała, że zakaz druku ma zakończyć to co rozpoczął miecz.

Władze carskie zasiedlały Litwę mieszkańcami Rosji. W 1860 r. ich było 22 tysiące, w 1897 r. aż 175 tysięcy. W 1885 r. zabroniono głośno rozmawiać po litewsku. Wprowadzono nazewnictwo osób na modłę rosyjską: imię, imię ojca, nazwisko. Nazwy miejscowości były zmieniane z litewskich na rosyjskie lub rosyjsko brzmiące. Kościół katolicki został pozbawiony praw, a księży nadzorowała policja. Budowano cerkwie, często w miejscowościach gdzie nie było mieszkańców prawosławnych.

Źródła:

http://www.spaudos.lt/Istorija/SD_issamiau.html

Z. Zinkevičius, Bendrinės kalbos iškilimas, Mokslo ir enciklopedijų leidykla, Wilno, 1992